Hittebestendige stad
Gemeenten hebben de opdracht om vanaf 2020 wijken/straten klimaatbestendig (her) in te richten. Dat betekent ook hittebestendig. Voor wateroverlast en waterveiligheid weten we ongeveer hoe dat moet. Wat hitte betreft is het minder duidelijk en dat is zorgelijk, want hitte kan grote problemen geven. Hitte kan leiden tot extra sterfte en zal bovendien de stad steeds vaker erg onaangenaam maken. Duidelijk is dat er maatregelen nodig zijn op het sociale vlak (onder meer in de zorg), aan gebouwen (koele binnenruimtes) en in de buitenruimte.
Stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, projectontwikkelaars en watermanagers bij gemeenten weten nog onvoldoende welke eisen ze moeten stellen aan nieuwe hittebestendige ontwerpen van de stad, van wijken en van straten. Ze weten nog niet wat een hittebestendig ontwerp is en welke maatregelen nodig zijn om een hittebestendig ontwerp te realiseren. Kortom, de hitteopgave is nog onvoldoende gekend. Daarom is het het doel van dit onderzoek professionals handvatten te geven om per locatie en situatie de hitteopgave te kunnen duiden en om te komen tot concrete ontwerpeisen en ontwerpen. Daartoe is ook beter inzicht in het verkoelende effect van hittebeperkende maatregelen nodig (bijvoorbeeld van een bomenrij, een groene gevel, of lichtgekleurd asfalt).
De hogeschool van Amsterdam voert in 2018 en 2019 onderzoek uit naar:
- De hitteopgave:
- Wat is de hitteopgave van een stad/wijk/straat?
- Welke data en kennis (bijvoorbeeld hittekwetsbaarheidskaarten) zijn nodig
- Hittemaatregelen
- Welke maatregelen in de openbare ruimte en aan de schil van gebouwen zijn het meest effectief, efficiënt en toepasbaar? (bijvoorbeeld schaduw, bomen, gevelgroen, kleur en materiaal)
- Ontwerprichtlijnen voor de hittebestendige inrichting van de stad
- Hoe vertaal je de hitteopgave in maatregelen naar ontwerprichtlijnen voor professionals?
- Welke ontwerprichtlijnen werken in de praktijk?
In het kader van ‘Klimaatwerk in uitvoering’ zijn vooral de hittemaatregelen en ontwerprichtlijnen van belang.
In de tweede helft van 2020 zal het eindsymposium worden georganiseerd. Voor meer informatie
Afstand-tot-koelte: een verfrissende blik op hitte
Hoe kunnen afstand-tot-koelte-kaarten ons helpen?
Afstand-tot-koelte-kaarten geven inzicht in de spreiding van koele plekken in de stad. De kaarten zijn afgeleid van een gevoelstemperatuurkaart. In één oogopslag valt op een kaart te zien waar vooral een tekort is aan koele plekken. Ook geeft een kaart inzicht in hoeveel huizen baat hebben bij één strategisch gekozen koele plek. De afstand-tot-koeltekaart kan dus helpen om strategische locaties te kiezen voor vergroening.
De kaart kan worden ingezet als tool bij her- of nieuwe inrichtingen. Door een ontwerprichtlijn als een maximale afstand van 300 meter tot koelte of groen vast te leggen in beleid, kunnen ontwerpers aan de tekentafel zorgen dat groen en koelte voor iedereen bereikbaar zijn.
Een afstand tot koelte is vooral een oplossing voor de situatie overdag. Om oververhitting van en in de stad tijdens hittegolven te beperken, dienen de gemiddelde dag- en nachttemperaturen voldoende laag te blijven.
Waarom steden inrichten op extreme hitte?
Extreme hitte heeft veel gevolgen voor de stad
bron: ruimtelijkeadaptatie.nl
Welke gevolgen van extreme hitte in de stad geven aanleiding om maatregelen te nemen en ruimtelijke aanpassingen te doen?” Deze vraag stellen Lisette Klok en Jeroen Kluck zich in het artikel ‘Reasons to adapt to urban heat (in the Netherlands)’, onlangs verschenen in Urban Climate.
Veel gemeenten stellen de vraag: ‘In hoeverre is hittestress voor steden in Nederland een probleem dat met inrichtingskeuzes moet worden beperkt?’
Wat zijn de redenen om onze steden aan te passen aan hitte?
Extreme hitte in het stedelijk gebied kan veel verschillende effecten hebben die aanleiding geven om aanpassingen te doen. Dit is te zien in de mind-map die op basis van een literatuurstudie naar de effecten van extreme hitte voor Nederlandse en buitenlandse steden is gemaakt.
Uit deze analyse kwam naar voren dat de gevolgen van extreme hitte eigenlijk onderverdeeld kunnen worden in vijf categorieën: gezondheid, stedelijke netwerken, drink- en oppervlaktewater, stedelijke buitenruimte en leefbaarheid. Deze categorieën en de gepresenteerde gevolgen daarin zijn vaak met elkaar verbonden. Zo heeft een verminderde drinkwaterkwaliteit door toenemende hitte (categorie: water) gevolgen voor de gezondheid en zijn slaapproblemen door hitte (categorie: gezondheid) veelal het gevolg van verminderd comfort in gebouwen (categorie: leefbaarheid).
Mind-map van de belangrijkste gevolgen van extreme hitte voor de stad, gebaseerd op Klok en Kluck (2018).
Wat is de meest verrassende uitkomst van de studie?
Door alle verschillende effecten van extreme hitte voor het stedelijk gebied op een rijtje te zetten, werd het goed duidelijk dat er verschillende probleemeigenaren en domeinen zijn die aan de lat staan om de gevolgen van extreme hitte te verminderen. Het maken van specifieke hittebestendige inrichtingskeuzes in de openbare ruimte of op particulier terrein, ‘ruimtelijke adaptatie’, kan de hitteproblemen van een stad slechts deels verminderen. Om hitte-gerelateerde gezondheidsproblemen op de korte termijn te verminderen bijvoorbeeld, zijn instrumenten zoals hitteplannen veel effectiever dan ruimtelijke adaptatie. Ook zijn aanpassingen aan gebouwen, zoals het realiseren van zonwering of ventilatie, effectiever om de temperatuur in gebouwen aangenaam te houden dan het doen van aanpassingen in de buitenruimte. Ruimtelijke adaptatie is vooral belangrijk om de buitenruimte koel en leefbaar te houden tijdens hete dagen. Vervolgens draagt het indirect bij aan een optimaal binnencomfort en het verminderen van hittegerelateerde gezondheidsproblemen. Om alle gevolgen van extreme hitte in de stad te kunnen beheersen zal het onderwerp dus aandacht moeten krijgen vanuit verschillende disciplines, zoals stedenbouw, ruimtelijke ordening, woningbouw, vastgoed, gezondheidszorg en hulpverlening.
Elk van de gepresenteerde gevolgen in de mind-map is op een andere manier gerelateerd aan temperatuur: sommige hebben een duidelijk verband met de buitentemperatuur (zoals uitzetten van rails en brugdelen), terwijl andere gerelateerd zijn aan de binnentemperatuur (zoals slaapproblemen en de arbeidsproductiviteit). Bovendien treden sommige effecten pas op of worden sterker na een aaneengesloten reeks van hete dagen (waterkwaliteit, comfort in gebouwen), terwijl andere gevolgen al kunnen optreden op een enkele hete dag (een stroomstoring of druk op de buitenruimte). Tot slot is er ook nog onderscheid te maken tussen gevolgen die aan hoge nacht- of hoge dagtemperaturen gerelateerd zijn. Hierdoor ontstaat de vraag of tijdens een stresstest echt alle te maken tussen gevolgen die aan hoge nacht- of hoge dagtemperaturen gerelateerd zijn. Hierdoor ontstaat de vraag of tijdens een stresstest echt alle kwetsbaarheden ten aanzien van hitte in kaart gebracht kunnen worden met één of enkele hittekaarten. Dit is een onderwerp dat aandacht zal krijgen in het HvA-onderzoeksproject ‘De Hittebestendige Stad’ dat van start is gegaan.